Одлуката на самоуверениот израелски премиер Бенјамин Нетанјаху во петокот рано наутро смело да ја нападне нуклеарната програма на својот најголем непријател – Исламска Република Иран – сè повеќе се гледа како можен касус бели (лат. casus belli) за поширока регионална војна, чии последици сè уште не се познати, но сигурно ќе се почувствуваат низ целиот свет.
Израелските напади, кои по петочната увертира со гранатирање на сто цели на иранска територија беа проследени со одмазднички удари од Техеран, сè уште не покажуваат знаци на запирање. Сè укажува на тоа дека се движиме кон нов регионален конфликт, кој ќе ги прераспредели синџирите на снабдување и ќе предизвика гласни повици за поголема енергетска независност.
Како тогаш новата израелско-иранска војна, која излезе на виделина во април минатата година, ќе влијае врз глобалната економија, која и онака е под значителен притисок поради американскиот „цариник“ Доналд Трамп и неговата желба да ја преуреди светската трговија?
Најновите случувања во конфликтот:
Техеран наводно ги замолил Катар, Саудиска Арабија и Оман да извршат притисок врз претседателот Трамп да го искористи своето влијание врз Израел за да се согласи на итен прекин на огнот со Иран, во замена за иранска флексибилност во нуклеарните преговори, изјавиле два ирански и три регионални извори за агенцијата „Ројтерс“. Додека дипломатските канали интензивно бараат решенија, САД во понеделникот испратија носач на авиони од Јужнокинеско Море кон Блискиот Исток, а иранскиот парламент подготвува закон со кој Иран би се повлекол од Договорот за неширење нуклеарно оружје. Израелските сили го засилија бомбардирањето на иранските градови, додека Иран покажа дека е способен да ја пробие израелската противвоздушна одбрана со еден од досега најуспешните ракетни напади.
Војната се префрла од воени на енергетски цели
По почетните напади врз воената и нуклеарната инфраструктура, војната меѓу двата регионални антагонисти доби нова димензија. Израелските вооружени сили доцна во саботата вечер нападнаа два големи енергетски објекти во Техеран, вклучувајќи ги и главното складиште за гас и централната нафтена рафинерија, според странски агенции.
„Иранците, по израелскиот напад врз гасниот објект Јужен Парс, решија да одговорат со напад врз енергетската инфраструктура во Израел. Тоа може да нè доведе до точка каде што целите ќе се прошират од нуклеарни и воени објекти и атентати на сите цели – всушност, енергетските и економските средства ќе станат легитимна цел. Тогаш треба да се плашиме дека конфликтот ќе се прошири“, изјави експертот за Иран Алекс Ватанка за „Ал Џезира“.
Кои се шансите конфликтот да се прошири? Досега, САД и Обединетото Кралство се приклучија на страната на Израел со логистичка поддршка и пресретнување ракети и дронови, додека Кина и Русија почнаа да му испорачуваат оружје на Иран со транспортни авиони. Во какво сценарио би се вклучиле странски сили директно во војната?
Bloomberg
„Засега сè уште станува збор за војна меѓу Израел и Иран“, вели одбранбениот аналитичар Клемен Грошел од Факултетот за општествени науки. „Конфликтот може да прерасне во регионална и глобална војна ако Иран реши да го затвори Ормутскиот Теснец и да предизвика нешто слично на војната на танкерите“.
Во 1980-тите, ирачко-иранската војна се прошири од рововите на песокот до брановите на Персискиот Залив, при што Багдад и Техеран напаѓаа танкери на другата страна во обид да ја парализираат економската артерија на непријателот. САД се вклучија во војната поради влијанието врз снабдувањето и цените на нафтата, што доведе до неколку директни судири со Иран. Војната на танкерите предизвика краткорочна нестабилност на нафтениот пазар, но не и трајно зголемување на цените, благодарение на вишокот понуда и меѓународната поморска заштита.
Иран има „ненуклеарна нуклеарна опција“
Затворањето на Ормутскиот Теснец се смета за „нуклеарна опција“ на Иран пред да ги зголеми своите капацитети за производство на нуклеарно оружје. Преку теснецот, кој е широк само 39 километри, поминува една третина од светската испорака на природен гас и околу 25 отсто од светската нафта. Таков потег сигурно би ги вклучил САД, кои имаат околу 10.000 војници во базата Ал Удеид во Катар.
Командантот на иранската револуционерна гарда, Сардар Есмаил Ковсари, во саботно интервју за локалните медиуми изјави дека затворањето на Ормутскиот Теснец „е опција што се разгледува и дека Иран ќе ја донесе најдобрата одлука“, пренесе „Евроњуз“.
Затворањето на ова тесно грло би предизвикало застој каков што не сме виделе од нафтениот шок во 1973 година, кога ОПЕК под водство на арапските држави воведе ембарго против земјите што го поддржуваа Израел во Јомкипурската војна, вклучувајќи ги САД и Западна Европа. Цените на суровата нафта се зголемија четирикратно, што предизвика глобална енергетска криза. Кризата ги донесе познатите фотографии од долги редици пред бензинските пумпи, а периодот беше обележен со дива инфлација и стагнација на економијата, што во 1980-тите го отвори патот за нов економски модел – неолиберализмот.
Bloomberg Mercury
Затворањето на Ормутскиот Теснец би предизвикало ненадејно зголемување на инфлацијата и на трошоците за енергија, како и нарушување на индустриското производство низ цела Европа. Особено ранливи би биле производствениот, транспортниот и земјоделскиот сектор, а последиците би ги почувствувале и глобалните берзи. Таков потег сигурно би ги вклучил САД, што, според аналитичарите на „Блумберг економикс“ (Bloomberg Economics), Техеран веројатно не може да си го дозволи – делумно и поради тоа што иранската економија е значително ослабена, инфлацијата изнесува речиси 40 отсто, а јавното незадоволство од владата е големо.
Економистот Рок Спрук во интервју за РТВ Словенија изјави дека долгорочниот притисок врз различни економски сектори, особено секторот на фосилни горива, би можел да ја зголеми инфлацијата во еврозоната за половина процентен поен.
„Ситуацијата е навистина многу опасна. Израел сака да ја докаже својата надмоќ, а Иран не сака да попушти поради гордоста“, вели доцентот на Факултетот за менаџмент и познавач на Блискиот Исток, Примож Штербенц. „Иран може со помош на Хутите да почне да го попречува или дури и да го затвори поморскиот сообраќај преку Црвено Море и Ормутскиот Теснец, а во некоја точка и да ги нападне рафинериите и нафтените полиња во земјите од Заливот. Хутите исто така може повторно да започнат напади врз Саудиска Арабија и индиректно да извршат притисок врз САД“.
Одбранбениот аналитичар Грошел истакнува уште еден адут што Исламската Република го крие во ракавот – разгранетата мрежа на недржавни милитантни актери од т.н. оска на отпорот – либанскиот Хезболах, јеменските Хути и ирачките милиции организирани под чадорот на ПМФ (PMF). „Ако Иран започне асиметрични напади преку својата ‘оска на отпорот’, најпрво ќе дојде до инциденти во Ирак“, размислува експертот.
„Ќе стане опасно ако Хутите во Јемен почнат да го напаѓаат поморскиот транспорт во Црвено Море, бидејќи Аденскиот Залив кај Јемен е клучен за функционирањето на Суецкиот Канал. Една третина од светската трговија тогаш би морала да оди околу ’Ртот на Добрата Надеж, што би го поскапело поморскиот транспорт. Ако дојде до напади врз нафтените постројки во Саудиска Арабија, Кувајт и други земји од Заливот, ќе имаме ситуација слична на нафтената криза од 1970-тите“, истакнува Грошел. Хутите веќе започнаа да лансираат ракети кон Израел, но засега се воздржани во однос на целење на меѓународниот поморски сообраќај.
Како што беше објавено во саботата, најголемата светска компанија за транспорт на нафта – „Фронтлајн“ (Frontline) – веќе почна да одбива нови договори за пловење во Персискиот Залив, а цените на осигурување за бродови скокнаа за 20 отсто, наведува „Фајненшел тајмс“.
Depositphotos
Пристаниште Копер: „Последиците не се чувствуваат толку брзо“
Како реагира пристаништето Копер на зголемените тензии, чија претседателка на управата во интервју за „Блумберг Адрија“ на почетокот од годината изјави дека обезбедиле нова линија од Азија?
„Последиците не се чувствуваат толку брзо, бидејќи немавме директни влијанија ниту сличен случај како војната во Украина“, соопштија од пристаништето, додавајќи дека договорите се склучуваат на долг рок: „Потребни се години за да се склучи договор, па затоа не се губи прекуноќ“. Тие додаваат дека со последните ескалации на Блискиот Исток се воспоставиле нови транспортни рути околу Африка.
Аналитичарот од брокерската куќа „Илирика“, Лојзе Козоле, смета дека тензиите и затворањето на снабдувачките патишта може да влијаат на пристаништето Копер на повеќе начини.
„Поголемите цени на енергентите ги зголемуваат трошоците за работење на сите, додека евентуални прекини во Суецкиот Канал или стравови од нестабилност во други источномедитерански пристаништа може барем делумно да го зголемат интересот за пренасочување на сообраќајот преку Копер како побезбедна и постабилна алтернатива“, напиша тој за „Блумберг Адрија“.
„Во случај на подолготрајна војна и забавување на светската трговија, постои ризик од пад на претоварот, особено на контејнерски стоки и автомобили“, додава Козоле.
Како влијае војната врз нафтените пазари?
Зголемените тензии на Блискиот Исток се прелеаја и на нафтените пазари, каде што главна грижа на инвеститорите се синџирите на снабдување и цените, бидејќи Израел и Иран кон крајот на неделата напаѓаа и енергетска инфраструктура. Цената на нафтата по петочните напади врз Иран – трет најголем производител на црното злато во ОПЕК – се зголеми дури за 14 отсто. Цената на суровата нафта брент во моментот на пишувањето на текстот се движеше околу 74 долари за барел.
„Нафтата последниве денови силно осцилира поради новата ескалација на конфликтот меѓу Израел и Иран. По израелските напади врз иранската инфраструктура – нуклеарни објекти, фабрики за ракети и воени командни единици – цената на суровиот брент скокна за околу 7 отсто, што беше најголем дневен раст годинава“, објаснува управителот на портфолио во СИ (Sava Infond), Томаж Арих.
Во понеделникот цената на нафтата малку опадна, но останува значително повисока од пред почетокот на војната. Според „Блумберг“, РБЦ (RBC Capital Markets) наведува дека нападите врз енергетската инфраструктура на двете страни се јасна причина за загриженост, бидејќи клучниот извозен центар на островот Карк и нафтените полиња во Ирак се потенцијално изложени. „Морган Стенли“ ги зголеми своите прогнози за цената на суровата нафта за 10 долари, наведувајќи го зголемениот ризик поради конфликтот.
Арих предупредува дека поради стравовите поврзани со војната и блокадата на Ормутскиот Теснец, пазарот веќе вклучил „воена премија“ од 8 до 10 долари по барел, иако „основните фактори на понудата сè уште не се погодени“.
Bloomberg
„Во најнегативното сценарио – целосен прекин на иранското снабдување со нафта и затворање на Ормутскиот Теснец – цената на нафтата може да порасне над 120 долари за барел“, изјави Џорџ Саравелос од Дојче банк за „Блумберг“. Да потсетиме, суровата нафта го достигна рекордот во летото 2008 година, кога цената на барелот беше околу 150 долари.
Арих спомнува и процени на аналитичарите од „Голдман Сакс“ и „Сити“, кои тврдат дека и покрај зголемената неизвесност, глобалното снабдување не е загрозено и дека цените би можеле да се стабилизираат до крајот на годината – освен ако конфликтот не прерасне во целосна блокада на Ормутскиот Теснец.
„Причина за ваквата реакција е стравот – пазарот очекува можност за ескалација, нарушување на синџирите на снабдување, зголемени транспортни трошоци и осигурување на поморскиот сообраќај“, додава тој.
„Натамошниот развој на настаните во регионот е пред сè во рацете на САД, кои треба да ги запрат нападите на Израел – и тоа без да го условуваат тоа со враќањето на Иран на преговарачката маса и/или со прифаќање на барањето за запирање на збогатувањето ураниум“, размислува познавачот Штербенц. Тој додава: „Трамп би бил подготвен да го направи тоа ако ја почувствува тежината на ескалацијата преку растот на цените на нафтата и притисокот од Саудиска Арабија поради нападите на Хутите, бидејќи Саудиска Арабија е важна за неговите бизниси“.
.webp){kind=icon}
Во моментов нема коментари за веста. Биди прв да коментира...