Банките добија нов „сигнал“ од Народната банка на Македонија да ги зголемат каматите на депозитите, а од централната банка на ЕУ, пак, стигна насока да ги намалат каматите на кредитите изразени во евра. 1 јули е пресечен датум секоја година кој покажува во која насока ќе одат каматните стапки на депозитите и на кредитите во наредните шест месеци.

Тогаш се објавуваат новите референтни каматни стапки за денарски депозити и за шестмесечниот ЕУРИБОР и токму овие бројки го отсликуваат трендот на цената на парите. А, моменталниот тренд личи поволен и за штедење и за задолжување, барем ако се суди според референтните каматни стапки.

Шестмесечниот ЕУРИБОР за периодот 01.07-31.12.2025 година падна на 2,0370% од 2,3790% во првата половина од годината и тоа е најниско ниво во последните 2,5 години. Оваа стапка македонските банки ја користат за квартална преоцена на каматната стапка кај девизните кредити и кај денарските кредити со валутна клаузула на правни лица, а најчесто и на физички лица.

Од почетокот на 2023 година, шест месечниот ЕУРИБОР е во постојан раст, преку кој ЕЦБ се бори и со високата инфлација во земјите во ЕУ. За разлика од овој тренд, во периодот пред 2023 година ЕУРИБОР имаше негативни стапки, односно банките ги „казнуваа“ граѓаните и компаниите кои чуваа пари на сметка со тоа што им наплаќаа негативна камата.

Извор: НБРСМ

Но, постковид периодот и геополитичките тензии донесоа висока инфлација, па ЕЦБ се бори прекусобирање на вишокот ликвидност. Но, од 2025 година почна да попушта со затегнувањето, што пак за македонските банки значи можност да ги намалат каматите на кредитите изразени во девизи.

Тие тоа веќе го прават, што се потврдува и од статистиката на НБРМ. Просечната каматна стапка на вкупните кредити во мај 2025 изнесуваше 5,06% и е намалена на годишно ниво за 0,43 процентни поени, а на месечно за 0,05 процентни поени.

Извор: НБРСМ

Од друга страна, пак, референтната каматна стапка на денарските депозити без валутна клаузула, која ја утврдува Народната банка на Македонија, од 1 јули изнесува 2,72%. Ова е највисоко ниво после пауза од речиси 10 години. Последен пат референтната каматна стапка на денарските депозити била на ова ниво во 2016 година. Во периодот 1.01–30.06.2025 изнесуваше 2,56%.

Како се движат каматите на кредитите?

Каматната стапка на вкупните кредити на домаќинствата паѓа од декември лани и во мај годинава изнесуваше 5,45%. Паѓаат каматите на сите видови кредити, и денарски и девизни. Но, растат кај новоодобрените кредити.

„Просечната каматна стапка на новоодобрените кредити во мај е зголемена за 0,85 п.п., при годишен пад од 0,47 п.п. и изнесува 4,72%. Кај просечната каматна стапка на новопримените депозити е забележан месечен и годишен пад од 0,02 п.п. и 0,04 п.п., соодветно, и изнесува 2,32%, соопштија од НБРМ.

Просечната каматна стапка што се пресметува на новите кредити одобрени на граѓаните изнесува 4,79%, и во мај е зголемена за 0,12 п.п., најмногу поради повисоките камати за денарските кредити без валутна клаузула, додека стапките на кредитите во странска валута и на денарските кредити со валутна клаузула го задржале трендот на намалување.

Кредитите на компаниите во мај имаа просечна камата од 4,66%, која е намалена за 0,07 п.п. за еден месец и за 0,65 п.п. за една година. Кај новите кредити одобрени на компаниите во мај банките пресметувале повисока камата во споредба со април за 1,25 п.п., така што таа изнесувала 4,67%. На годишна основа, пак, каматната стапка на новоодобрените кредити на корпоративниот сектор е пониска за 0,49 п.п.

Што се случува со каматите на депозитите?

Податоците од НБРМ покажуваат дека од мај минатата година просечната каматна стапка на вкупните депозити во континуитет расте. Со додадените 0,35 процентни поени во мај годинава достигна 2,21%. На месечно ниво е зголемена за 0,01 процентен поен.

Во мај, депозитите на граѓаните имаа просечна каматна стапка од 2,15%, која за еден месец е зголемена за 0,01 п.п. „Месечната промена произлегува од растот на каматните стапки на денарските депозити без валутна клаузула и на депозитите во странска валута, во услови на пад на каматните стапки на денарските депозити со валутна клаузула“, информира НБРМ.

Но, за новите депозити на населението банките во мај годинава имаа пониски каматни стапки за 0,08 п.п., со што изнесуваа 2,34%.

Нема промени кај просечната стапка на вкупните депозити на компаниите, која останува на нивото од 2,62%. А, за една година оваа каматна стапка има раст од 0,41 п.п. Новопримените депозити од компаниите во мај имаа камата од 2,30%, која за еден месец е зголемена за 0,07 п.п, а за една година е намалена за 0,08 п.п.

Преземањето на авторски содржини (текстови и фотографии) од оваа страница е строго забрането без претходно писмено одобрение и е предмет на условите наведени на следниот линк.

Вредност на реализирани трансакции

Согласно најновите објавени податоци за трансакции на места на продажба за е-трговија (со исклучок на трансакциите со електронски пари) на Народната банка на Република Северна Македонија во првите три месеци од 2025 година вредноста на вкупните трансакции направени кон интернет продавниците од Македонци дома и во странство, како и од иматели на странски картички изнесува 13,119.6 милиони денари или 213.3 милиони евра и преставува пораст од 25.4% во однос на истиот период минатата година. 

При тоа, кон македонските е-трговци биле направени онлајн трансакции во вредност од 8,192.9 милиони денари или 133.2 милиони евра од домашни и странски иматели на платежни картички со пораст од 21.7% во однос на истиот период минатата година. Само од македонски иматели на платежни картичи кон домашните е-трговци направена е вредност од 7,452.3 милиони денари или 121.2 милиони евра односно 20.2% повеќе во однос на истиот период минатата година, додека странците кон македонските е-трговци направиле трансакции во вредност од 740.1 милиони денари или 12.1 милиони евра односно оствариле 40.3% пораст. Од друга страна Македонците во странство направиле онлајн трансакции од 4,926.6 милиони денари или 80.1 милиони евра што преставува пораст од 32% во однос на минатата година.

Број на реализирани онлајн трансакции

Вкупната вредност е остварена со направени 6.1 милиони онлајн трансакции што е за 18.3% повеќе во однос на минатата година. Притоа кон македонските е-трговци бројот на направените е-трансакции изнесува 3,652.3 илјади и е за 8.3% повеќе во ондос на истиот период лани. Најголем пораст на бројот на направените е-трансакции од 37% е забележан од домашни иматели на платежни картички кон странски е-трговци.

“Вредноста на вкупните реализирани онлајн трансакции во првиот квартал бележи раст од 25.4%, додека кон домашните е-трговци растот е 21.7%, а растот со домашни картички кон странски е-трговци изнесува 32%. Ако земеме предвид дека ова се први податоци во кои се вклучени и трансакциите кон Тему, може да констатираме дека и растот кон домашните е-трговци, како со домашни и така со странски картички е на солидно ниво. Што се однесува до бројот на трансакции очекувано, растот кон домашните е-трговци е значително помал од оној кон странските, и изнесува 7% (дома) спрема 37% (кон странство). Имајќи предвид дека тука се отсликува улогата на Тему каде што се прават повеќе но помали трансакции, просечната вредност на трансакција кон странските се намалила од 34 на 33 евра. Тему кој за сега нуди единствено плаќање со картичка, влијае во насока на едукација на потрошувачите да плаќаат со картички, што е важно за зголемување на дигиталните вештини и вештините за дигитални плаќања. Преференцата за плаќање во готовина се уште доминира на македонскиот пазар, а потребно е забрзувње на транзицијата кон безготовински плаќања, што воедно може да влијае и на намалување на сивата економија која е значаен предизвик за е-трговијата и целокупната економија. Инаку Европската комисија води бројни дискусии во врска со влијанието на Тему, милионите мали пратки кои пристигнуваат и нивното влијание врз околината, одржливоста и целокупно економија.” – вели Претседателката на АЕТМ, д-р. Нина Ангеловска Станков.

Просечна вредност на трансакција

Анализата на просечната вредност на онлајн трансакциите во првиот квартал од 2025 година покажува различни движења по категории, кои може да се разберат во контекст на веќе забележаниот раст во вкупната вредност и бројот на трансакции. Кај трансакциите од домашни картички кон домашни е-трговци, просечната вредност пораснала од 32 на 36 евра односно 12.4%. Овој тренд е во согласност со зголемената вредност на трансакциите (+20.2%) и релативно мал пораст на бројот на трансакции (+7%), што укажува дека македонските потрошувачи трошат повеќе по трансакција кај домашните продавници, веројатно заради зголемена понуда, доверба и навики. Кај странски картички кон домашни е-трговци, просечната вредност се зголемила од 37 на 41 евра (+10.3%), што повторно е во согласност со порастот и на вредноста на трансакциите и бројот на трансакции. Спротивно на тоа, кај трансакциите од домашни картички кон странски е-трговци, просечната вредност бележи намалување од 34 на 33 евра (-3.7%), иако вкупната вредност пораснала за 32%, а бројот на трансакции дури за 37%. Овој пад на просечната вредност по трансакција се објаснува со масовниот пораст на купувања со пониска вредност, во главно поттикнати од Temu, која нуди ниски цени и бесплатна достава. Тоа доведува до зголемен број на помали трансакции, што ја намалува просечната вредност, иако вкупната активност драстично се зголемила. Вкупно, просечната вредност на онлајн трансакциите пораснала од 33 на 35 евра (+6.1%).

Повторливи (recurring) онлајн трансакции

Според усогласувањето на извештаите во податоците од доменот на платежната статистика со Законот за платежни услуги и платни системи се известува и за повторливи онлајн транскации (Recurring payments) кои може да се однесуваат за плаќање на сметки или претплати за најразлини услуги. Тие најчесто се однесуваат на: претплати (на пример за Netflix, Spotify, Microsoft, Apple, ChatGPT и сл.), комунални услуги (струја, интернет, телефон), членарини (фитнес, професионални здруженија), автоматски обновувања на услуги и лиценци.

Во првиот квартал на 2025 година се забележува раст на повторливите трансакции и тоа кај трансакциите од домашни картички кон домашни е-трговци има раст од 29% во вредноста и 18% во бројот на онлајн трансакции, а од друга страна, трансакциите од домашни картички кон странски е-трговци, бележат раст од 29% по вредност, но и значителен скок од 43% по број на трансакции. Сѐ поголем број Македонци користат претплатнички услуги, како што се дигитални содржини (стриминг платформи, софтвер), но и претплати на комунални услуги и се одлучуваат за автоматско плаќање со платежни картички, наместо традиционални уплати.

Нови отворени е-продавници 

Во текот на првото тромесечје од 2025 година, регистрирани се 65 новоотворени онлајн продажни места, што претставува значаен показател за зголемена понуда и заинтересираност на бизнисите да влезат во е-просторот. Овој тренд упатува на сѐ поголема свесност кај трговците за потребата од присуство на интернет пазарот, како и на поволни услови за развој на онлајн продажбата.

Геополитичките тензии меѓу Иран и Израел повторно ја раздвижуваат глобалната економија и предизвикуваат загриженост на светските енергетски пазари. Долготрајната непријателска реторика и конфликтите со посредници во регионот, како Хезболах и Хамас, добиваат нова димензија, при што аналитичарите предупредуваат на потенцијална директна конфронтација меѓу двете држави. Но најголемата закана за глобалната економска стабилност би била евентуалното затворање на клучните поморски теснеци – Хормуз и Баб ал-Мандеб.

Зошто се важни Хормуз и Баб ал-Мандеб?

Теснецот Хормуз лоциран меѓу Персискиот Залив и Оманскиот Залив, е најважниот транспортен коридор за нафта во светот. Според податоците на Меѓународната агенција за енергија (IEA), секој ден низ овој теснец се пренесуваат околу 17–20 милиони барели нафта, што претставува над 20% од глобалната дневна потрошувачка.

На другата страна на Арапскиот Полуостров се наоѓа теснецот Баб ал-Мандеб, кој ги поврзува Црвеното Море со Аденскиот Залив и е клучна врска за нафтениот и трговскиот сообраќај помеѓу Европа, Азија и Источна Африка. Во услови на затворање на овие теснеци, алтернативните поморски рути се значително подолги и поскапи, што веднаш ќе влијае врз цените на транспортот и енергенсите.

Какво би било влијанието врз цената на нафтата?

Затворањето на Хормуз и Баб ал-Мандеб би предизвикало шок на нафтените пазари. Понудата на нафта би се намалила преку ноќ, додека побарувачката останува стабилна или дури зголемена поради неизвесноста. Ова ќе предизвика нагло зголемување на цената на нафтата, со прогнози кои одат над 100 или дури 150 долари по барел, во зависност од должината и сериозноста на блокадата.

Таквиот пораст ќе има директно влијание врз цените на горивата, но и индиректни ефекти врз синџирите на снабдување, транспортот и производствените трошоци во речиси сите индустрии.

Последици за глобалната економија

Инфлациски притисоци: Скапата нафта ќе ги поттикне цените на основните производи, што дополнително ќе ја зголеми инфлацијата, особено во чувствителни економии со слаб монетарен капацитет.

Монетарна политика: Централните банки ќе бидат приморани да задржат повисоки каматни стапки подолго време или дополнително да ги зголемат со цел да ја намалат инфлацијата, а тоа ќе придонесе да се забави кредитната активност и инвестициите и значително ќе се намали економскиот раст.

Развиените и економиите во развој: Развиените економии ќе забават, додека економиите кои зависат од увоз на енергенси и храна ќе се соочат со сериозни структурни предизвици.

Финансиски пазари: Волатилноста ќе се зголеми. Инвеститорите ќе бараат засолниште во “безбедни” средства како злато, американски долар и државни обврзници, додека на удар ќе бидат поризичните инвестиции како акциите, инвестициските фондови, криптовалутите и слично.

Дали светот може да реагира?

Иако големите нафтени резерви во САД, Кина, Русија и земјите на ОПЕК можат краткорочно да го ублажат шокот, затворање на овие теснеци би имало структурни последици ако трае подолго. Воена интервенција за ослободување на теснеците би претставувала уште поголем ризик, со потенцијал за регионален конфликт со глобални импликации.

Според ова може да се заклучи дека ситуацијата помеѓу Иран и Израел повеќе не е само регионален безбедносен предизвик, туку сериозна закана за глобалната економска стабилност. Светот е на работ на нова нафтена криза и прашање е само дали дипломатијата ќе успее да ја спречи следната фаза на ескалација, а со тоа да се спречи и крајно непосакувана Трета светска војна.